Và làm sao cơ thể chúng ta — vốn được thiết kế hoàn hảo để điều tiết năng lượng — lại trở nên “bị điếc” trước tín hiệu insulin?
1. Ba nguyên nhân nguyên phát gây ra kháng insulin
Trong suốt nhiều năm nghiên cứu, tôi nhận thấy rằng mọi yếu tố gây ra kháng insulin đều quay về ba trụ cột chính – ba nguyên nhân mà khoa học đã chứng minh trên cả ba mô hình nghiên cứu y sinh: tế bào, động vật và con người.
Chúng ta gọi đó là nguyên nhân nguyên phát (Primary Causes).
(1) Viêm (Inflammation)
Viêm không chỉ là phản ứng của hệ miễn dịch khi bị thương hay nhiễm trùng. Thực tế, mọi tế bào trong cơ thể – kể cả tế bào cơ, tế bào mỡ, tế bào gan – đều có “đường dẫn viêm” (inflammatory pathway).
Khi đường dẫn này được kích hoạt, tế bào đó trở nên kháng insulin.
Thí nghiệm đơn giản: đặt protein phản ứng C (CRP) vào môi trường nuôi cấy tế bào → độ nhạy insulin giảm rõ rệt.
Tương tự, ở động vật và ở người, mỗi khi phản ứng viêm tăng (ví dụ khi mắc cúm hoặc viêm khớp dạng thấp đang bùng phát), mức glucose máu biến động hơn – dấu hiệu điển hình của kháng insulin.
Tóm lại: Viêm là nguyên nhân nguyên phát đầu tiên.
Bất kỳ thứ gì kích hoạt viêm mạn tính – béo phì, căng thẳng, nhiễm độc – đều đẩy cơ thể về trạng thái kháng insulin.
(2) Căng thẳng (Stress)
Khi nói “căng thẳng”, tôi không nói về cảm xúc, mà nói về sinh học hormone.
Hai hormone chính đại diện cho căng thẳng là cortisol và epinephrine (adrenaline).
Cả hai đều có một mục tiêu giống nhau: tăng glucose máu, để chuẩn bị cho cơ thể phản ứng “chiến đấu hoặc bỏ chạy”.
Vấn đề là: khi chúng ta luôn trong trạng thái căng thẳng mạn tính – thiếu ngủ, dùng quá nhiều caffeine, áp lực kéo dài – thì hai hormone này luôn được tiết ra.
Kết quả: insulin phải hoạt động cật lực hơn để hạ đường máu, dần dần khiến cơ thể kháng lại nó.
Chỉ một đêm ngủ kém đã đủ tăng cortisol vào hôm sau. Và nếu bạn lại uống nhiều cà phê để “tỉnh táo”, thì epinephrine cũng tăng – vòng xoáy hormone này đẩy kháng insulin lên cao.
Căng thẳng mạn tính là nguyên nhân nguyên phát thứ hai.
(3) Insulin tăng cao mãn tính (Chronic Hyperinsulinemia)
Đây là nguyên nhân cốt lõi và phổ biến nhất của kháng insulin trong xã hội hiện đại.
Không phải vì một cơn tăng insulin là xấu – mà vì chúng ta tăng insulin suốt cả ngày mà không cho cơ thể nghỉ.
Hãy tưởng tượng:
- Bữa sáng nhiều tinh bột → insulin tăng.
- Ăn nhẹ giữa buổi → insulin chưa hạ, lại tăng.
- Bữa trưa, trà sữa, bữa tối, snack tối → insulin không bao giờ trở về mức nền.
Khi insulin luôn cao, tế bào bắt đầu “chai lì” với tín hiệu này — giống như nghe nhạc quá lớn quá lâu thì tai bị ù.
Và chính insulin cao lại tiếp tục gây ra kháng insulin mạnh hơn – tạo thành vòng lặp nguy hiểm.
Insulin tăng cao mãn tính là nguyên nhân nguyên phát thứ ba – và cũng là đòn bẩy dễ can thiệp nhất.
Chúng ta có thể điều chỉnh insulin nhanh hơn nhiều so với việc giảm viêm hay giảm stress, chỉ bằng thay đổi mô hình ăn và nhịp sinh học trong ngày.
2. Hai nguyên nhân thứ phát kháng insulin đáng chú ý
Không phải yếu tố nào cũng trực tiếp gây kháng insulin – một số chỉ kích hoạt qua trung gian, tức là chỉ gây kháng insulin khi kéo theo viêm hoặc insulin cao.
(1) Axit uric (Uric Acid)
Nhiều người vẫn nghĩ thịt là nguồn chính của axit uric, nhưng thực tế fructose (đường trái cây, nước ngọt) mới là thủ phạm mạnh nhất.
Mỗi phân tử fructose được chuyển hoá đều sinh ra axit uric.
Thí nghiệm ở cả tế bào, chuột và người đều cho thấy:
- Axit uric tăng → độ nhạy insulin giảm.
- Khi dùng thuốc ức chế tạo axit uric → insulin nhạy trở lại.
Tuy nhiên, axit uric chỉ gây kháng insulin khi nó kích hoạt con đường viêm nội bào.
Nói cách khác, axit uric → viêm → kháng insulin, nên nó thuộc nhóm thứ phát.
(2) Dầu hạt tinh luyện (Seed Oils)
Các loại dầu như đậu nành, hướng dương, bắp… chứa axit béo linoleic (omega-6), được chứng minh gây rối loạn trao đổi chất ở tế bào và động vật.
Tuy nhiên, chưa có bằng chứng rõ ở người cho thấy chỉ riêng dầu hạt có thể gây kháng insulin độc lập.
Dù vậy, nó tác động gián tiếp qua viêm mô mỡ – tức là vẫn nằm trong cơ chế thứ phát.
3. Nguyên nhân đặc biệt: Đói (Starvation)
Một trường hợp thú vị là đói thật sự – khác hoàn toàn với “nhịn ăn chủ động (fasting)”.
Nếu bạn vẫn còn mỡ để đốt, đó là fasting. Nhưng khi cạn sạch năng lượng dự trữ và cơ thể phải tự tiêu cơ, tiêu xương để sống sót, thì đó là đói.
Trong trạng thái đó, cơ thể trở nên kháng insulin cực mạnh – như một phản ứng bảo tồn năng lượng sống còn.
TỔNG KẾT
| Nhóm nguyên nhân | Loại | Cơ chế chính | Đặc điểm |
| Viêm (Inflammation) | Nguyên phát | Kích hoạt đường viêm nội bào | Gặp ở hầu hết bệnh mạn tính |
| Căng thẳng (Stress) | Nguyên phát | Cortisol & epinephrine tăng glucose máu | Liên quan giấc ngủ, caffeine |
| Insulin cao mãn tính | Nguyên phát | Tăng insulin liên tục → mất nhạy cảm | Dễ can thiệp nhất |
| Axit uric cao | Thứ phát | Gây viêm → kháng insulin | Tăng do fructose |
| Dầu hạt tinh luyện | Thứ phát | Gây viêm mô mỡ | Tác động gián tiếp |
| Đói thật sự | Đặc biệt | Cơ thể tự tiêu cơ → kháng insulin | Trạng thái sinh tồn |
Kháng insulin không phải một căn bệnh – mà là một cơ chế sinh tồn bị lạm dụng.
Cơ thể bạn chỉ đang phản ứng với quá tải đường, căng thẳng, viêm và lối sống “ăn – vặt – liên tục”.
Tin tốt là: trong ba nguyên nhân nguyên phát, insulin tăng cao là đòn bẩy bạn có thể tác động ngay trong 24 giờ tới — chỉ cần giãn khoảng cách giữa các bữa ăn, giảm carbohydrate tinh luyện, và ngủ đủ.
